بازيهاي رايانهاي ژانر استراتژيک همواره توانستهاند مخاطبان بسياري را به خود جلب کنند. در اين ژانر، کاربران با جمع آوري و مديريت منابع، سعي مي کنند تا گروه تحت کنترل خودشان را به قويترين گروه تبديل کنند و دشمنانشان را به کمک ارتش هاي بزرگ و استراتژيهاي جنگي از ميان بردارند. در اين ميان برخي از کاربران هستند که علاقه زيادي به بازيهاي استراتژيک دارند اما در عين حال بيشتر ترجيح مي دهند بازي هايي را بازي کنند که کمتر به بخش نبردهاي بزرگ پرداختهاند و تمام بازي درباره مبارزات پي در پي نيست. بيشتر بازيهاي استراتژيک بر مبارزات داخل بازي تاکيد دارند و در تمام بازي کاربران به دنبال جمع کردن منابع هستند تا بتوانند ارتشي قويتر براي مبارزه با دشمنانشان به وجود آورند و بحث مديريت و ديپلماسي کمتر در اين شکل بازيها مطرح ميشود.
طراحان بازي براي بدست آوردن مخاطبان بيشتر و تامين خواستهاي تمام کاربران سعي کرده اند بازيهاي استراتژيک را وسعت بيشتري دهند و جزئيات بيشتري را به آنها در طي سالها اضافه کردهاند. به طوري که امروزه بازيهاي استراتژيک بسيار حرفهايتر و با جزئيات بيشتري در اختيار مخاطبان قرار ميگيرد. به طور مثال بازيهاي «رد الرت1» و «وارکرفت: ارکس اند هيومنز2» تقريبا اولين بازيهاي استراتژيک بودند که براي رايانههاي شخصي ارائه شدند. اين بازيها در سطحيترين حالت بازيهاي استراتژيک امروزي طراحي شده بودند به اين شکل که کاربران در اين سري بازيها فقط منابع داخل بازي را جمعآوري مي کردند و بعد به کمک اين منابع، ارتش خود را مجهز کرده و به مبارزه با نيروهاي دشمن مي پرداختند. مولفههاي استراتژيک در اين بازيها، بيشتر به نحوه استفاده نيروها و چگونگي حمله به پايگاههاي دشمن ميپرداخت و کاربران با جزئياتي همچون پيدا کردن متحدين يا برقراري صلح و يا سياستهايي مانند جنگ سرد روبرو نميشدند. در اين بازيها پيشرفت معنايي نداشت و کاربران همواره تعدادي نيرو در اختيار داشتند که فقط ميتوانستند اين نيروها را براي مبارزه بسازند و فقط پيشرفت در پيروزي هاي نظامي بيشتر بود.
بازيهاي استراتژيک امروزه بخشهاي مختلفي را در خود جاي دادهاند و کاربران ديگر فقط به ساخت نيرو و مبارزه با دشمن نمي پردازند و مجبور هستند تا نيروها و لوازم جنگيشان را ارتقا دهند تا نيروهايشان بتوانند بهتر مبارزه کنند. اما همچنان در بيشتر اين بازيها فقط به مبارزه و نبرد هاي بزرگ پرداخته شده است و پيشرفت زمان و تجهيزات جنگي در اين شکل بازي ها فقط معطوف به قوي تر شدن نيروها و تجهيزات جنگي است و کاربرد ديگري ندارد. از اين رو هنوز کاربراني وجود داشتند که نميتوانستند بازي مورد علاقهشان که هم مبارزات جنگي و هم بحثهاي مديريتي مختلف را داشته باشد، پيدا نمي کردند. تا اينکه در سال 1991 بازي «سيد ميرز سيويليزيشن3» منتشر شد. بازي سيويليزيشن اولين بازي در سبک استراتژيک بود که کمتر بر محتواي جنگ ميان گروهها پرداخته بود و بيشتر درباره مديريت يک کشور و برقراري ارتباط با همسايگان و پيشرفتهاي علمي، نظامي و فرهنگي در قالب يک تمدن است. اين بازي با جزئيات بسيار بالايي مطرح شده بود که در زمان خودش به عنوان پيچيدهترين بازي سال مطرح شد.
در بازي سيويليزيشن، کاربران به انتخاب خودشان کشوري را به عنوان کشورشان انتخاب ميکنند و در قالب اين کشور، به بازي ميپردازند. ماموريت اصلي در بازي، رساندن کشور به موقعيت تاريخي واقعي آن کشور در سال تعيين شده بود. کاربران با ساخت و ساز ساختمانهاي تجاري و کشاورزي منابع خودشان را بيشتر ميکردند و به کمک اين منابع به ساخت و ساز دانشگاه و مراکز علمي مي پرداختند تا کشورشان در گذر زمان پيشرفت کند و بتواند تکنولوژيهاي بيشتري را در اختيار بگيرد. نسخه اول اين بازي به خاطر محدوديتهاي سخت افزاري و نرم افزاري نميتوانست بسياري از جزئيات را در بازي، شبيهسازي کند اما با اين همه اولين بازياي بود که در سبک استراتژيک مديريتي به بازار عرضه شد و توانست کاربران بسياري را به خود جذب کند.
بازي سيويليزيشن را استوديوي بازيسازي «ميکروپرز4» طراحي کرده است. «سيد ماير5»، «جف بريگز6» و «برايان رينلدز7» از افراد کليدي اين استوديو به شمار مي رفتند که طراحان اصلي بازي سيويليزيشن هم بودند. سيد ماير در سال 1993 پس از تعطيلي استوديوي ميکروپرز به دلايل مالي اين استوديو را ترک کرد و خودش به همراه دو تن ديگر در سال 1996 استوديوي جديدي به نام «فايراکسيس8» را تاسيس کردند. آنها در اين استوديوي جديد به طراحي و ادامه ساخت بازيهاي معتبرشان مانند سيويليزيشن و «اکس کام9» پرداختند و سعي کردند تا موفقيتهايشان را در اين استوديوي جديد استمرار دهند. اولين اقدام اين استوديو، ساخت نسخه جديدي از بازي سيويليزيشن و بهتر کردن اين سري بازي بود. فايراکسيس در طي سالهاي 1991 تا 2013 نسخههاي مختلفي از اين سري بازي را روانه بازار کرد که به خاطر خاص بودن اين سري بازي با استقبال بسيار خوبي از طرف کاربران روبرو شد، به طوري که بر اساس آمارها تا سال 2008 فايراکسيس10 توانست 8 ميليون نسخه از اين سري بازي را به فروش برساند. موفقيتهاي پي در پي سري بازي سيويليزيشن، توجه شرکتهاي تجاري بزرگتر را به خود جلب کرد و اين طور بود که شرکت «تو کي11» که پشتيباني مالي بازيهاي بزرگي همانند سري بازي «جي تي اي12» و «مکس پين13» را بر عهده داشت، امتياز ساخت سري بازي سيويليزيشن را خريداري کرد و از آن به بعد اين سري بازي، تحت کنترل اين شرکت به بازار عرضه شد. پيدا شدن حامي مالي جديد اين سري بازي باعث شد تا طراحان بازي بتوانند راحتتر اطلاعات لازم براي ساخت و طراحي جزئيات بازي را بدست آوردند و سري بازي سيويليزيشن با پيشرفت زيادي روبرو شد. در آخرين نسخه اين سري بازي، يعني بازي «سيويليزيشن 5» فايراکسيس نهايت تلاشش را کرد تا بهترين بازي با بيشترين جزئيات را در اختيار کاربران قرار دهد. اين بازي در سال 2010 به بازار عرضه شد و 2 نسخه الحاقي در سال هاي 2012 و 2013 براي آن طراحي شد.
بازي سيويليزيشن همواره درباره پيشرفت تمدن يک کشور در طول تاريخ بوده است. کاربران در اين بازي مجبور نيستند مدام به مبارزه با دشمنان بپردازند و بخش اصلي بازي درباره نحوه تجارت و بدست آوردن تکنولوژي هاي جديد است. ايجاد ارتباط ميان همسايگان و بدست آوردن متحدان بيشتر يکي از راهکارهايي است که کاربران به کمک آن ميتوانند به گسترش پيشرفت کشورشان بپردازند. در ابتداي بازي کاربران مي توانند کشور دلخواهشان را انتخاب کنند و در قالب اين کشور با جزئيات بازي روبرو شوند. بازي از دوره باستان شروع ميشود. در اين دوره، کشورها در سطحيترين مرحله پيشرفت تکنولوژي خود هستند و کاربران بايستي با راه اندازي مراکز علمي، کشورشان را پيشرفتهتر کنند. در سري بازي سيويليزيشن، مبارزات هم نقش ايفا کنند اما بر خلاف بازيهاي استراتژيک ديگر مبارزات در همان نقشه بازي اتفاق مي افتند و کاربران کنترل ارتشهاي بزرگ را در اختيار نميگيرند و نتيجه مبارزات فقط بر اساس تعداد نفرات و تجهيزات هر ارتش تعيين ميشود. سبک اصلي اين بازي به شکل استراتژي نوبتي است به اين شکل که هر بازيکن در زمان خودش به بازي مي پردازد و بعد از انتخاب هايش زمان را به نفر بعدي ميدهد. البته اين سبک فقط به صورت يک نفره قابل اجراست و رقباي کاربران را هوش مصنوعي کنترل ميکند. کاربران در اين زمان نامحدود فعاليتهايي را که مي خواهند انجام مي دهند و بعد نوبت را به نفر بعدي مي دهند. زمان نقش اساسي در اين سري بازي دارد به اين شکل که هر نوبت در بازي يک سال به شمار مي رود و در واقع هربار که کاربر نوبت را انتقال مي دهد يک سال از زمان اصلي ماموريتش مي گذرد. در ضمن ساخت ساختمانها و ارتش و تکنولوژيها هم به زمان نياز دارد به اين صورت که به طور مثال يک ساختمان براي ساخته شدن به 3 سال وقت نياز دارد، کاربر با انتخاب آن ساختمان به مدت 3 نوب بايد صبر کند تا ساختمان ساخته شود تا او بتواند از آن استفاده کند. همچنين با ساخت ساختمانهاي جديدتر مانند دانشگاه و کورههاي ذوب آهن، تکنولوژيهاي جديدتري براي تحقيق آزاد مي شود که کاربران با تحقيق کردن درباره آنها مي توانند ساختمان هاي جديد و تکنولوژيهاي پيشرفتهتري بدست آورند.
مفاهيم مختلفي در بازي حضور دارند که کاربران به کمک آنها مي توانند کشورشان را پيشرفته تر کنند مفاهيمي نظير «فرهنگ»، «دانش» و «مذهب» مفاهيمي هستند که به کمک آنها کاربران مي توانند تکنولوژيها و روشهاي جديدتري را براي ساختمان سازي يا تربيت نيروهاي جديد به کار برند. البته مفهوم مذهب در بسنه الحاقي جديد به نام «گادز اند کينگز14» به بازي اضافه شد. مقولههاي مختلف به شکل دسته بندي شده در اختيار کاربران قرار ميگيرند و کاربران با تحقيق در باره هر کدام از اين مفاهيم، ميتوانند تکنولوژي و يا روشي جديد براي پيشرفت پيدا کنند. به طور مثال در قرون وسطي کاربران با تحقيق در مقوله دانش ميتوانند کوره هاي جديدتري براي دستيابي به فلزهاي جديد توليد کنند که به کمک اين فلز جديد مي توانند ساختمانهاي پيشرفتهتري بسازند و در مفهوم ساختمان سازي هم پيشرفت کنند و يا اينکه در مقوله نظامي شروع به ساخت سلاحهاي قويتر کنند و ارتشي قدرتمند به وجود اورند. اين مقوله ها تاثير مستقيمي با يکديگر دارند و کاربران با پيشرفت در يکي از انها مي تواند در ديگري هم پيشرفت کنند. در هر نوبت، کاربران مي توانند به يکي از مقولهها بپردازند و آنها براي بدست آمدن نياز به زمان دارند. به طور نمونه کاربر براي بدست آوردن تکنولوژي تيرهاي آهني بايد 2 سال (2 نوبت) بر روي اين تکنولوژي تحقيق کند تا بتواند تيرهاي اهني را براي سربازانش طراحي کند.
بازي سيويليزيشن داراي جزئيات بسياري است و بر خلاف بازي هاي ديگر استراتژيک، کاربران را مجبور نمي کند تا فقط از طريق يک راه بازي را به پايان برسانند. کاربران به اختيار خودشان تصميم مي گيرند که چگونه در روند بازي تصميم گيري کنند و نحوه بدست امدن پيروزي به اختيار خود کاربران است. آنها مي توانند به تحقيق درباره تکنولوژي هاي جديد بپردازند و با فروش اين تکنولوژي ها، کشور هاي همسايه را هم تحت کنترل خودشان در بياورند و يا اينکه از اين تکنولوژي استفاده کنند و کشور هاي ديگر را با زور از آن خود کنند. يکي از ويژگي هاي اصلي اين سري بازي وجود جنگ هاي سرد در بازي است. کاربران دسترسي به سيستم پيچيده اتحادها و عهدنامه هاي مختلف دارند و از طريق اين سيستم مي توانند با کشورهاي اطراف خود رابطه برقرار کنند و يا اينکه بين کشورهاي منطقه درگيري ايجاد کنند و از اين درگيري سواستفاده کنند. روش ديگري که کاربران ميتوانند براي رسيدن به پيروزي از آن استفاده کنند، استفاده از مذهب است. در آخرين بسته الحاقي بازي، مفاهيم مذهبي با جزئيات بيشتر به بازي اضافه شد که کاربران از طريق آن مي توانستند براي خود مذهبي ايجاد کنند و مردم منطقه را به آن مذهب گرايش دهند. مذهب در بازي قدرت آن را دارد که به راحتي يک کشور را تسليم يک کشور ديگر بکند و يا اينکه باعث شود کشوري بتواند به راحتي بر کشور هاي ديگر حکومت کند.
مذهب بر خلاف مفاهيم ديگر از همان ابتدا در اختيار کاربران قرار نميگيرد و کاربران براي بدست آوردن آن بايد اول آن را به وجود آورند. براي به وجود آوردن يک مذهب کاربران بايد منبع اصلي آن را جمع آوري کنند. منبع اصلي براي مصارف مذهبي در بازي «فيت15» (ايمان) است. هنگامي که کاربران توانستند 500 فيت را جمع آوري کنند، آنگاه آنها مي توانند يک «پانتئون16» (عبادتگاه) به انتخاب خودشان بسازند پس از ساختن اين عبادتگاه، فردي به نام «گريت پرافت17» (پيامبر بزرگ) در بازي ظهور ميکند. کاربران از طريق اين پيامبر مي توانند ديني جديد را معرفي کنند و مردم منطقه را به آن دين دعوت کنند. ادياني که در بازي حضور دارند، برگرفته شده از اديان الهي و واقعي است که کاربران ميتوانند به سليقه خودشان اين اديان را به عنوان اديان اصلي کشورشان انتخاب کنند. اما کاربران خودشان هم ميتوانند ديني جديد اختراع کنند و پيامبري خيالي براي خودشان بسازند و به تبليغ دين خياليشان بپردازند. پس از ظهور پيامبر اول و به وجود آمدن دين، کاربران بايستي به تبليغ دينشان بپردازند. آنها براي اينکار ميتوانند پيامبرشان را به کشورهاي مختلف بفرستند و از طريق آن مردم آن کشور را به دين جديد فرا بخوانند. پيامبران در اين بازي قدرتهاي ويژ ه اي دارند که از طريق اين قدرت ها به راحتي مي توانند مردم يک منطقه را به دين جديد فرا بخوانند. هنگامي هم که چندين دين در يک منطقه حضور دارند، ديني قدرت بيشتر را دارد که طرفداران بيشتر ي در نقاط مختلف داشته باشد و نفوذ بالاتري در بازي براي آن در نظر گرفته شده باشد. به طور مثال اگر کاربر شهر اصلي کشوري ديگر را فتح کند و دين آن کشور با دين کاربر متفاوت باشد، کاربر مي تواند با استفاده از پيامبرش مردم آن کشور را به دين خودش بازگرداند و از اين طريق راحتتر شهرهاي ديگر اين کشور را براي خود کنند. نکته جالب در اين بسته الحاقي اين است که کشورها از همان ابتدا، مفاهيمي همانند فرهنگ و دانش را دارند اما مفهوم مذهب را ابداع مي کنند. کشورها با ساختن عبادتگاه، مذهبي را براي خودشان ايجاد مي کنند، اين مذهب مي تواند هر ديني باشد از جمله اسلام، مسيحيت، يهوديت، بودايي و … . در عين حال کاربران مي توانند دين خيالي خودشان را به هر نامي بسازند. دين در بازي در واقع يکي از ابزار هايغلبه و کشورگشايي از راه مسالمت آميز معرفي مي شود. کشور ها نيازي به داشتن مذهب ندارند و کاربران ميتوانند بدون داشتن هيچ مذهبي به قدرت و شکوهي که مي خواهند برسند و نداشتن مذهب فقط قدري مسير پيشرفت تمدن آنها را طولاني تر و زمانبر تر ميکند. در واقع بازي مذهب را به عنوان ترفندي کارساز براي بدست اوردن و کنترل افکار عمومي معرفي ميکند. مذاهب واقعي هم که در بازي وجود دارد به همين شکل پوچ و بي اهميت جلوه داده مي شوند و فقط اسامي آنها متفاوت است و در کل فقط به عنوان وسيله اي براي کنترل اجتماعي کاربرد دارند.
نکته ديگري که در بازي وجود دارد جنبه تاريخي بودن آن است. بازي سعي کرده تا جايي که مي تواند با دوران ها و زمان هاي مختلف رابطه مستقيم داشته باشد و روند پيشرفت را بر اساس واقعيت مطرح کند. به همين خاطر بسياري از شواهد تاريخي در بازي بيان شده اند و از بازي مي توان به عنوان يک شبيهساز تاريخي هم نام برد. بسياري از بناهاي تاريخي که در بازي حضور دارند برگرفته شده از واقعيت هستند و براي هر کدام از آنها توضيحي از تاريخچهشان يادآوري شده است. همچنين اشخاص مهمي همانند «داريوش18» و «اسکندر19» هم در بازي حضور دارند که به عنوان رهبران کشورها به ايفاي نقش ميپردازند. نکته جالبي که درباره پادشاهي فارس در اين بازي جالب ميباشد اين است که از ابتدا کاربران نمي توانند با اين پادشاهي بازي کنند چرا که بايد ابتدا اين پادشاهي را به عنوان بسته الحاقي20 به طور جداگانه خريداري کنند و در عين حال اين پادشاهي به عنوان يک پادشاهي عبري20 معرفي مي شود به اين شکل که گويش نيروهاي اين پادشاهي به زبان آرامي است و حتي «داريوش اول» نيز به عنوان رهبر امپراطوري ايران در اين بازي به زبان آرامي سخن مي گويد. در راهنماي بازي زبان رسمي فارس، زبان «آرامي21» معرفي شده است. زبان آرامي زباني کهنه و قديمي است که از زير شاخه زبانهاي سامي22 محسوب ميشود. آرامي قسمتي از گروه زبانهاي سامي شمال غرب است که شامل زبانهاي کنعاني مثل زبان عبري ميشود. اين زبان، زبان کتاب تلمود23، کتاب مقدس يهوديان است.
به طور کلي بازي سيويليزيشن بازياي است که سعي کرده نحوه تحول تمدن ها را به شکلي جديد به تصوير بکشد اما در بحث مفاهيمي مانند مذهب و يا پادشاهي فارس نکاتي وجود دارد که قابل تامل هستند و به نظر مي آيد اين نکات بيشتر عمدي باشند تا اشتباه. نشان دادن مذهب به عنوان يک ترفند سياسي و يا عبري بودن پادشاهي فارس نکات قابل توجهي است که باعث مي شود اين بازي وجهه شبيهسازي بودنش را تا حدي از دست بدهد. در هر حال بازي سيويليزيشن به خوبي توانسته، روند تمدنهاي مختلف را در بازيش جاي دهد و مخاطبانش را از جزئيات و نحوه عملکردش راضي نگه دارد.
آخرين نسخه اين بازي با نام «سيويليزيشن: بي ياند ارث24» قرار است در پاييز 2014 به بازار عرضه شود. داستان اين نسخه از بازي مربوط به آينده ميشود، زماني که سطح زمين به خاطر درگيريهاي ميان انسان ها خالي از هرگونه منابع شده و تقريبا محيط طبيعي آن به نابودي کشانده شده است. انسان ها براي ادامه زندگي مجبور شده اند که سفينه هايي بسازند تا به سيارات ديگر بروند و زندگي جديدشان را در آن سياره ها دنبال کنند. نکته اي که در دموي تبليغاتي اين بازي حائز اهميت است، نشان دادن کشورهاي عربي به عنوان کشورهاي پيشرفته منطقه است که توانستهاند به علوم هوا فضا دست يابند و موشکهاي تحقيقاتي به فضا پرتاب کنند. در اين دموي تبليغاتي بيشتر مکالمات به زبان عربي پخش مي شود و عربستان سعودي به عنوان کشوري پيشرفته در صنعت هوا و فضا معرفي مي شود! که اين نيز نشان از وحشت کشورهاي غربي از پيشرفت جمهوري اسلامي ايران و سرپوش گذاشتن بر واقعيت دستيابي ايران به فناوريهاي پيشرفته دارد.
——————————————————————————————————
1. Red Alert
2. Warcraft: Orcs & Humans
3. Sid Meier’s Civilization
4. MicroProse
5. Sid Meier
6. Jeff Briggs
7. Brian Reynolds
8. Firaxis
9. XCOM
10. Firaxis
11. 2K
12. G.T.A
13. Max Payne
14. Gods & Kings
15. Faith
16. Pantheon
17. Great Prophet
18. Dariush
19. Alexander
20. Expansion Pack
21. Hebrew Kingdom
22. Aramic Language
23. Semi Languages
24. Talmud