بازی‌های ویدئویی و آسیب‌های اجتماعی

مقدمه

آسیب اجتماعی حاصل رفتارهای ضد اجتماعی فردی یا جمعی می‌باشد که به صورت عمدی یا غیرعمدی صورت می‌گیرند و موجب آزار و ناراحتی افراد دیگر می‌شوند یا صدمات اجتماعی، اقتصادی، روانی و محیطی به جامعه وارد می‌کنند.

آسیب‌های اجتماعی شامل مفهومی است که از تعاریف قانونی «جرم» فراتر رفته و اعمال غیراخلاقی، نادرست و آسیب‌رسان را که لزوماً غیرقانونی نیستند، شامل می‌شود.

زمینه‌هایی چون فرهنگ و هنجارهای یک جامعه، ویژگی‌های اقتصادی و سیاسی و جغرافیایی یک جامعه نیز در حوزه مطالعات آسیب شناسی اجتماعی قرار می‌گیرد. چرا که بررسی آسیب‌های اجتماعی بدون در نظر گرفتن شرایط زمینه‌ای یک جامعه میسر نخواهد بود. از جهاتی تمیز دادن و تفاوت قائل شدن بین موضوعات پژوهشی از جمله آسیب اجتماعی و آسیب فرهنگی کاری تخصصی بوده که نیاز به دقت نظر علمی دارد. برخی مسائل مانند نژادپرستی بعنوان تهدید امنیت فرهنگی تلقی می‌شوند. یا حتی در جامعه ما حجاب و حیا یکی از دغدغه‌های فرهنگیست. همچنین تفاوت ماهیت این موضوع یعنی آسیب اجتماعی یا Social Harm با جرم و جنایت یا Crime در این است که به آسیب به عنوان یک حادثه قابل پیشگیری فکر کنیم و برای آن در حوزه رسانه‌ای پر قدرت و تاثیرگذار به اسم بازی‌های ویدئویی، برنامه داشته باشیم.

در ادامه به معرفی بازی‌هایی که مستقیماً به موضوعات آسیب اجتماعی پرداختند و این موضوعات در آن‌ها پررنگ جلوه می‌کند، می‌پردازیم.

اعتیاد به مواد مخدر و دخانیات:

• کما

کما یک بازی سه قسمتی اندرویدی دلهره آور است که توسط استودیو آرمینا گیمز تولید شده. قسمت اول بازی «روح شیما» نام دارد. در ابتدای بازی شخصی از قبر برمی‌خیزد و با خودش مرور می‌کند که «چقدر به خاطر بوی دود و سیگارش همه با او مشاجره داشتند و آخر سر هم منجر به جدایی از همسرش شد.» او افسوس گذشته را می‌خورد که همسر و فرزندش را به همین دلیل از دست داده. سپس بازیکن شروع به حرکت می‌کند و به همین ترتیب ادامه خاطرات شخصیت مرور می‌شود؛ یاد زمانی می‌افتد که دوستانش به او پیشنهاد سیگار کشیدن دادند و گفتند «اگر یک پک بکشی نمی‌میری»، شخصیت بازی در جواب می‌گوید «آره نمردم همه زندگیمو از دست دادم».

سبک گرافیکی بازی سیلوئت یا ضد نور است که همین شیوه به انتقال بصری بهتر فضای یأس در بازی کمک شایانی کرده است. بازی سبک روایی جالبی پیش گرفته که در حین تعامل با محیط، قصه با مونولوگ‌ها و دیالوگ‌های متنی به بازیکن انتقال داده می‌شود و او را با پیشینه زندگی شخصیت بازی و دلایلی که منجر به اعتیاد و مشکلات ناشی از آن شده، آشنا می‌کند. بازیکن می‌فهمد که شخصیت بازی علاوه بر سیگار، اعتیاد به مواد مخدر نیز داشته است …

گیم پلی بازی معمایی و ماجرایی است. بازیکن باید در صفحه دوبعدی حرکت کند و برای حل کردن معماهای فیزیکی محیطی، به اشیاء اطرافش توجه و از آن‌ها در جای مناسب استفاده کند. از جمله فندک، چاقو، سوییچ و …

داستان بازی پر از نکات و کنایه‌ها به موضوع اعیاد به دخانیات است. مثلاً بازیکن با تابلوی سیگار نکشید در انبار سیگار مواجه می‌شود که شخصیت بازی حس خود را اینگونه بیان می‌کند: «این یعنی سیگار خودش رو هم نابود میکنه چه برسه به من».

مواجهه با ترس‌های لحظه‌ای و ارواح، بخشی از فضاسازی بازی ماجرایی «کما» است که به همین دلیل رده سنی ۱۵+ سال را دریافت کرده است.

قسمت دوم بازی به نام «عامل اغما» منتشر شده. بازیکن گویی در برزخی گرفتار است که حاصل اعمال خود را می‌بیند؛ در این شماره بیشتر با زامبی‌ها مبارزه می‌کند و معماهای محیطی را حل می‌کند تا مسیر عبورش باز شود.

قسمت سوم با نام «عنکبوت» تا به امروز آخرین نسخه منتشر شده از مجموعه کما است که در پایان این قسمت نیز بازیکن با جمله «ادامه دارد» مواجه می‌شود. قسمت سوم از نظر روایی ضعیف‌تر از دو شماره قبلی خود است و از یک بازی داستانی که قصد داشته در قالبی جذاب یعنی ویدئو گیم، روی مخاطب تاثیرگذاری کند؛ تبدیل به یک بازی اکشن تهی از پیام می‌شود.

مدت‌هاست که خبری از توسعه دهنده مجموعه کما نیست و بازی جدیدی تولید و منتشر نکرده است.

قسمت اول در کافه بازار

قسمت دوم در کافه بازار

قسمت سوم در کافه بازار

• قتل در کوچه‌های تهران ۲: توهم سیاه

بازی ماجرایی اشاره و کلیک قتل در کوچه‌های تهران ۲ برای رایانه‌های شخصی، داستان سلسله قتل‌های زنجیره‌ای را روایت می‌کند که بعلت جنون ایجاد شده بر اثر مصرف ماده مخدر شیشه، جنایاتی وحشتناک به وقوع می‌پیوندد.

در این بازی جمشید فرخی، پس از مصرف مواد مخدر شیشه و توهم ناشی از آن به قتل همسر، دختر ده ساله و پسر نوزادش دست می‌زند (بر اساس داستان واقعی) وی پس از بیرون آمدن از توهم متوجه جنایت هولناکش شده و تصمیم می‌گیرد افرادی که وی را در مسیر اعتیاد قرار داده‌اند را به مجازات گناهانشان برساند، وی گناهکاران را به بدترین شکل مجازات کرده و از آن‌ها اعتراف می‌گیرد. حال فرامرز افشار به عنوان مسئول پرونده درگیر سریالی از قتل‌های خشن، بی‌رحمانه و برنامه‌ریزی شده است.

قتل در کوچه‌های تهران 2 ادای دینی است به فیلم هفت (SEVEN) دیوید فینچر. (با نگاه به گناهان کبیره)

این بازی رده سنی ۱۸+ سال را از نظام اسرا دریافت کرده است.

صفحه بازی در فروشگاه هیولا

اعتیاد به روانگردان:

• What Happened

یک بازی سه‌بعدی اول شخص که توسط Genius Slackers ساخته شده و توسط سورنا گیمز منتشر شده است. سازندگان بازی ایرانی هستند ولی بازار هدف، فروشگاه استیم و بازیکنان خارجی می‌باشند.

به نقل از نقد بازی‌نگار: « اثری تعاملی/ داستانی با اتمسفری نافذ و بارقه‌های روانشناختی که بازیکن را به چالش خواهد کشید. بازی از هر ابزار و هر تکنیکی برای داستان گفتن استفاده می‌کند و نمونه‌ی خوبی برای اثبات پتانسیل فوق‌العاده بالای گیم‌ها برای داستان گویی است. قصه درباره‌ی نوجوانی است که گرفتار روانگردان شده و به تبع آن به یک سری مشکلات برخورد می‌کند که اوضاعش را بدتر می‌کنند. مسئله اینجاست که مشکلات ذهنی و حالات روحی این نوجوان به حدی خراب و هولناک می‌شوند که ممکن است اواخر مسیر یادمان برود که اصلاً قصه از کجا شروع شده بود، تا حدی که شاید بشود اینطور نتیجه گرفت که استایلز پیش از شروع داستان دچار مشکلات حاد روحی بوده و روانگردان و … فقط کبریتی برای انفجار انبار باروت بوده است. برخی صحنه‌ها و برخی تفکرات استایلز به قدری وحشتناک و عمیق‌اند که ممکن است شما را یاد آثار تاریک و تلخ سینمایی در سبک روان‌شناختی بیاندازند.

بازی روایتی دارد که کاملاً در فضای فرهنگی/ اجتماعی غربی، به طور خاص آمریکایی، جریان می‌یابد. روابط، رفتارها، پیشینه‌ی خانوادگی و زبان و دیالوگ‌های بازی همه در همان فضا قرار دارند. استفاده از ناسزا یا به قول خود فرنگی‌ها Swear در بازی خیلی بالاست. شاید سازنده تصور و قصد این را داشته که جملاتش هرچه بیشتر به فضای نوجوان‌ها و دبیرستانی‌ها نزدیک باشد.»

علیرضا خزاعی، بازی‌نگار

اختلافات زناشویی و طلاق:

• It Takes Two

بازی‌ای دو نفره که برنده بهترین بازی سال از جشنواره Game Awards در سال ۲۰۲۱ شد. سبک بازی اکشن ماجرایی و سکوبازی است و برای کنسول‌ها و رایانه منتشر شده. It Takes Two فاقد بخش یک نفره است و تنها به صورت دو نفره آنلاین یا آفلاین (تقسیم صفحه نمایش) بازی می‌شود. فضای هر مرحله بازی با دیگری متفاوت است و با خود، مکانیک‌های تازه‌ای از گیم پلی را به ارمغان می‌آورد.

داستان بازی:

کودی (Cody) و می (May)، یک زوج متاهل، قصد دارند طلاق بگیرند. وقتی این خبر را به دخترشان رز (Rose) می‌گویند، او عروسک‌های دست ساز خود را که شبیه پدر و مادرش هستند به کلبه خانواده می‌برد و سعی می‌کند از طریق بازی با عروسک‌ها، رابطه پدر و مادر را ترمیم کند. اما یک اتفاق باعث می‌شود والدین خود را در داخل بدن عروسک‌ها گرفتار ببینند و آن هم افتادن اشک‌های رز روی عروسک‌هایش در حین بازیست. می و کودی در تلاش برای برگشتن به بدن خودشان هستند و تصور می‌کنند که رز راه این برگشت را می‌داند. در این راه کتابی به اسم دکتر حکیم که مثل انسان‌ها صورت و دست و پا دارد، به آن دو کمک می‌کند تا رابطه‌شان را درست کنند و به رز برسند. گاهی دکتر حکیم با قرار دادن موانعی سر راه می و کودی آن‌ها را وادار به همکاری با یکدیگر می‌کند. کودی و می در این ماجراجویی با مرور خاطرات بد بابت رفتارهای غلط گذشته سرزنش می‌شوند و با خاطرات خوب مشترکشان -از جمله علتی که این دو را به یکدیگر علاقه‌مند کرد- مواجه شده تا در تلاشی مشترک یاد بگیرند که همکاری و درک متقابل رمز موفقیت است.

صفحه بازی در ویکی‌پدیا

افت تحصیلی و ترک تحصیل:

• Bully

در این بازی، بازیکن نقش یک دانش‌آموز به نام جیمی هاپکینز را بدست دارد، که تا به حال از هفت مدرسه اخراج شده است و مادرش برای پنجمین بار ازدواج کرده و قصد دارد به یک ماه عسل یکساله برود؛ بنابراین او جیمی را در یک مدرسه ثبت نام می‌کند که در آن دانش‌آموزان با قوانینی سخت تربیت می‌شوند. جیمی یک دانش‌آموز قدرت طلب می‌باشد و تصمیم می‌گیرد برای آنکه ریاست مدرسه را به عهده بگیرد به جنگ با دیگر دانش‌آموزان و معلمان برود.

بازی در مدرسه شبانه‌روزی تخیلی نیوانگلند آکادمی Bullworth اتفاق می‌افتد و داستان جیمی هاپکینز 15 ساله را روایت می‌کند که او سختی‌ها و مشکلات سازگاری با مدرسه جدید را تجربه می‌کند. Bully (به معنی گردن کلفت یا قلدر) که شادی و ناهنجاری دوران نوجوانی را به تصویر می‌کشد، بازیکن را به دنیای سینمایی و جذاب خود می‌کشاند.

البته ناگفته نماند که بازیکن در حین تعامل با این بازی، رخدادهای نابهنجار و ضدارزشی را تجربه می‌کند (از جمله خشونت و مسائل جنسی) که با جامعه اسلامی ما در تضاد است و انجام آن به نوجوانان توصیه نمی‌شود. اما از جهت تحقیقی و به دلیل پرداختن به موضوع ترک تحصیل دانش‌آموزان و بازی در نقش یک شخصیت نوجوان که خود درگیر معضلات اجتماعی اینچنینی گشته است، در این مقاله پژوهشی معرفی شده است.

این بازی در سال ۲۰۰۶ در ابتدا برای کنسول پلی‌استیشن ۲ و در سال‌های بعد برای کنسول‌های دیگر و رایانه‌های شخصی و گوشی‌های موبایلی عرضه شد.

صفحه بازی در ویکی‌پدیا

کودک کار:

کار کودکان به عنوان یک عمل استثمارگرانه در تجارت و صنعت دیده می‌شود که شامل کودکان و نوجوانانی است که با زور به کار گمارده می‌شوند. می‌توان این معضل را به عنوان عنصری از دنیای اجتماعی که بازی در آن قرار دارد به تصویر کشید.

• Stacking

در Stacking، شما در نقش یک دودکش روب جوان به نام چارلی بلکمور بازی می‌کنید که اتفاقاً کوچکترین عروسک ماتریوشکای جهان نیز هست. پس از اینکه پدرش توسط یک نجیب زاده مرموز به نام بارون (Baron) استخدام می‌شود و متعاقباً ناپدید می‌شود، خواهر و برادر چارلی برای پرداخت بدهی‌های خانواده مجبور به کار سخت می‌شوند. چارلی برای یافتن و متحد کردن خانواده‌اش تلاش می‌کند و متعاقباً به قوانین وحشتناک کار کودکان که توسط بارون وضع شده بود، پایان می‌دهد.

بعد از گذراندن آموزش‌های اولیه، در ماموریت آغازین باید به کمک برادر بزرگتر چارلی بروید که در راه آهن مشغول بیل زدن زغال سنگ‌ها بوده و او را از این کار سخت نجات دهید. بازی گیم پلی خلاقانه و جالبی دارد. تمام شخصیت‌های دنیای بازی به شکل عروسک‌های ماتریوشکا در اندازه‌های مختلف هستند. چارلی که از همه کوچکتر است می‌تواند وارد عروسک بزرگتر و به همین ترتیب هرکدام وارد یک اندازه بزرگ‌تر از خود شوند. معماهای بازی با استفاده از همین مکانیک خلاقانه حل می‌شوند.

در حالی که پیام نهفته در داستان بازی یک درام غم انگیز است، بازی‌ساز با استفاده از یک نوع فضاسازی به سبک فیلم‌های کلاسیک صامت، و استفاده از شخصیت‌های بامزه عروسکی، توانسته این قصه را تلطیف کند.

فهرست بازی‌های دارای مفاهیم کار کودکان در Giant Bomb

منابع:

آسیب های اجتماعی، علیرضا نیکنام، https://alirezaniknam.com/social-harm/

پایگاه جمعیت همیاران، آسیب های اجتماعی و پیشگیری از آنها، http://www.hamyaraniran.ir/article/?o=80

محقق و گردآورنده:

سید علی متقی نژاد